به گزارش نفت نما، دهم تا چهاردهم سپتامبر برای اهالی صنعت نفت یادآور تشکیل اوپک است. سازمانی که در سال ۱۹۶۰ از دل اعتراض به شرکت‌های چندملیتی متولد شد و خیلی زود به بازیگری مهم در عرصه بازار انرژی تبدیل شد. اما اوپک چگونه تشکیل شد و چه نقشی در تحولات جهانی ایفا کرد؟ آیا با گذشت ۶۵ سال از تأسیس، این سازمان هنوز هم کارایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها مروری بر اظهارات حجت‌الله غنیمی‌فرد، رئیس پیشین دپارتمان مطالعات نفتی اوپک و مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به مناسبت ۶۵ سالگی اوپک، خالی از لطف نیست.
غنیمی‌فرد با اشاره به تشکیل اوپک در اجلاس بغداد در سال ۱۹۶۰ می‌گوید: در روز پنجم این اجلاس، کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و ونزوئلا تصمیم گرفتند اوپک را تأسیس کنند. در آن زمان، اعضا از نظر سیاسی همگون نبودند و عراق نیز از دوره‌ای پرتلاطم گذر کرده بود، اما با این حال تمام این کشورها بر سر ایجاد یک سازمان مشترک توافق کردند.
وی با بیان اینکه یکی از افرادی که نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری اوپک داشت، «خوان پابلو پرس آلفونسو» از ونزوئلا بود، گفت: ایشان پیش از اجلاس بغداد در قاهره نیز با اعراب مذاکرات زیادی کرده بود که به سرانجام نرسید، اما در نهایت به خواسته خود رسید. از میان اعراب نیز اگر بخواهم از یک نفر به‌عنوان شخص تأثیرگذار در روند کارهای اوپک یاد کنم، ترجیح می‌دهم از مرحوم زکی یمانی از عربستان سعودی نام ببرم که انصافاً زحمات زیادی برای اعتلای اوپک کشید.
سود برخی کشورها در تخریب روابط اعضای اوپک بود
رئیس پیشین دپارتمان مطالعات نفتی اوپک با اشاره به اهمیت جایگاه اوپک در صنعت نفت جهان گفت: اوپک مالک حدود ۷۹.۵ درصد از ذخایر نفت جهان است که ۶۷.۲ درصد آن در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا قرار دارد. در زمان تأسیس اوپک، مقدار تولید اعضا با توجه به مقدار مصرف نفت در جهان به‌ویژه در کشورهای صنعتی تعیین‌کننده بود و قدرت چانه‌زنی به مراتب بیشتری نسبت به اکنون داشت.
غنیمی‌فرد ادامه داد: البته دارا بودن این حجم از ذخایر در کنار مزایای اقتصادی، گاه سبب فشار و حمله کشورهای مصرف‌کننده نفت شده است. در مقاطع مختلف تاریخ، حتی میان اعضای اوپک درگیری‌هایی به‌وجود آمد و همین مسئله فرصتی برای کشورهای مصرف‌کننده نفت ایجاد کرد تا از اختلاف‌ها بهره ببرند و با تضعیف اوپک، منافع بیشتری به‌دست آورند.
وی به تأثیر جنگ‌ها و تحریم‌ها بر مقدار تولید نفت اعضای اوپک اشاره کرد و گفت: برخی کشورها مانند لیبی، عراق و ایران در مقاطع مختلف کاهش تولید داشتند. عراق از سال‌های آخر حکومت صدام تولید محدودی داشت و ایران نیز به‌دلیل تحریم‌ها محدودیت‌های جدی تجربه کرد.
بحران نفتی ۱۹۷۳ میان ایران و اعضای اوپک فاصله انداخت
مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران تأکید کرد: نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد در دوره‌هایی که اعضا همبستگی داشتند، اوپک جایگاه قوی و قدرت چانه‌زنی قابل توجهی داشت. با این حال اختلاف‌های داخلی و فشار کشورهای مصرف‌کننده، گاهی سبب تضعیف سازمان شده است.
غنیمی‌فرد با اشاره به بحران نفتی ۱۹۷۳ به‌عنوان یکی از مقاطع مهم اوپک در طول تاریخ گفت: در آن سال‌ها، جنگ‌های متعددی میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی سبب شد فاصله میان برخی کشورهای تولیدکننده نفت در اوپک افزایش یابد. برای نمونه ایران در دوران سلطنت پهلوی دوم با وجود تصمیم اعضای اوپک مبنی بر محدود کردن صادرات نفت، حتی به رژیم صهیونیستی نفت صادر می‌کرد. این مسائل نشان می‌دهد تصمیم‌های سیاسی و منطقه‌ای، همواره بر تعاملات اوپک و قدرت چانه‌زنی آن تأثیرگذار بوده است.
وی به ادعای برخی رسانه‌ها مبنی بر اینکه مقدار تولید نفت ایران، پیش از انقلاب ۶ میلیون بشکه بوده است نیز اشاره کرد و در این خصوص توضیح داد: آمارهای داخلی موثق در صنعت نفت ایران، رسیدن به این سقف را فقط برای دو ماه در سال ۱۹۷۴ ثابت می‌کنند و در ماه‌های دیگر این سال، تولید به این اندازه نبوده و کمتر بوده است. اگرچه این آمار به شرکت بی‌پی اطلاق داده می‌شود، اما از نظر داخلی قابل استناد نبوده و مورد تأیید نیست.
آیا اوپک هنوز هم اثرگذار است؟
مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در خصوص جایگاه کنونی اوپک در صنعت نفت جهان گفت: باید در نظر داشت اکنون سهم تولید اوپک از نفت جهان حدود ۴۰ درصد است که بخشی از آن برای مصرف داخلی است و مابقی صادر می‌شود. در واقع آنچه برای مذاکرات و همکاری‌های بین‌المللی تعیین‌کننده است، مقدار صادرات است. از طرف دیگر، کاهش سرانه مصرف نفت در جهان، همچنین کاهش وابستگی کشورهای صنعتی به نفت اوپک، همگی بر کاهش قدرت این سازمان اثرگذار بودند.
غنیمی‌فرد ادامه داد: بزرگ‌ترین خطری که اوپک را تهدید می‌کند این است که سازمان در بررسی‌ها و تصمیم‌گیری‌های خود به مشکلات مصرف‌کنندگان (کشورهای صنعتی و غیر صنعتی) کمتر توجه کند و فقط منافع تولیدکنندگان را در نظر گیرد.
وی با اشاره به تشکیل اوپک‌پلاس به‌عنوان آخرین اقدام شاخص اوپک، بیان کرد: در سال ۲۰۱۷ اوپک با همکاری کشورهای غیرعضو، ائتلاف اوپک‌پلاس را شکل داد تا تولید نفت را هماهنگ کند. هدف از این اقدام، جلوگیری از نوسان‌های شدید قیمت، تأمین نیاز بازار و حفظ منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بود. اکنون می‌توان گفت تصمیم‌های اوپک‌پلاس بر اوپک فائق آمده است.
اوپک تا ۳۰ سال آینده هم جایگاه رفیعی دارد اگر …
رئیس پیشین دپارتمان مطالعات نفتی اوپک در خصوص اینکه آیا احتمال دارد پنج کشور مؤسس اوپک، روزی از این سازمان خارج شوند، گفت: رابطه این پنج کشور در حوزه نفت و مسائل مرتبط با آن بسیار خوب بوده است، حتی در سال‌هایی که رابطه ایران با عربستان سعودی به سخت‌ترین شکل خود رسیده بود، بنده در دبیرخانه حضور داشتم و شاهد بودم در صحبت‌های غیررسمی میان بالاترین مقام‌های کشورها از ایران به‌عنوان کشوری مورد اطمینان یاد می‌کردند و از لزوم حل مسائل سیاسی سخن می‌گفتند و تأکید داشتند که این مشکلات نباید بر تعاملات اوپک بازتاب داشته باشد. در نتیجه من فکر نمی‌کنم هیچ‌یک از مؤسسان از اوپک خارج شوند.
غنیمی‌فرد در خصوص اعضای اوپک توضیح داد: برخی اعضای کنونی اوپک در کمتر از ۱۰ سال گذشته وارد این سازمان شدند که تولید نفت کمی دارند و به نظر می‌آید بیشتر به دلایل سیاسی به عضویت اوپک پذیرفته شدند. برخی کشورها نیز در طول تاریخ به این سازمان پیوسته‌اند و بعداً خارج شده‌اند؛ ازجمله اندونزی که به مصرف‌کننده خالص نفت تبدیل شد و قطر که به دلیل کاهش تولید و دلایل سیاسی – اقتصادی تصمیم گرفت عضویت خود را پایان دهد.
وی در پایان تأکید کرد: اوپک با وجود چالش‌های سیاسی، جنگ‌ها، تحریم‌ها و تغییرات عضویت، همچنان نقش مهمی در بازار جهانی نفت دارد و بخش مهمی از تاریخ و اقتصاد انرژی جهان را شکل داده است. معتقدم در صورت اتخاذ تصمیم‌های معقول در خصوص نفت و دانستن جایگاه واقعی آن در مجموعه سبد انرژی جهان طی سال‌های آتی، اوپک در ۳۰ سال آتی نیز جایگاه رفیعی خواهد داشت.
