به گزارش نفت نما و به‌نقل از ایسنا ملموس‌ترین و در عین حال کمتر بیان شده دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه نفت است. مشهورترین دستاورد دولت شهید رئیسی فروش نفت و دریافت پول آن بارها از زبان مسئولان و کارشناسان بیان شده است و مردم هم نتیجه آن را در ثبات اقتصادی می بینند اما مردم حق دارند از بخش‌های مختلف کشور و حاکمیت و دولت با جزئیات بیشتر خبر داشته باشند. حق دارند بدانند چه چیزی کجا و چه‌طور صرف می‌شود. در سلسله یاداداشت‌هایی به بررسی وضعیت وزارت نفت خواهیم پرداخت و جزئیات بیشتر از تحولات و دستاوردهای این حوزه را تشریح خواهیم کرد تا نامزدهای ریاست جمهوری چهاردهم نیز آن را در دستور کار خود قرار دهند و مردم نیز از دولتمردان چهاردهم مطالبه کنند؛
اولین این یادداشت‌ها به تعامل وزارت نفت با شرکت‌های دانش‌بنیان مربوط بود.
یادداشت پیشین را با تاکید بر این حق مردم آغاز کردیم که مردم حق دارند بدانند در صنعت نفت کشور چه چیزی کجا و چه‌طور صرف می‌شود. اما این تنها حق مردم نیست. مردم حق‌های بسیاری بر گردن حاکمیت و خصوصا بر گردن صنعت نفت دارند. مردم حق دارند که بدانند مسئولان مراقب منافع نفتی کشور هستند یا نه و حتی اگر مراقب هستند چه‌قدر و چه‌طور.
دو تا از بدیهی‌ترین نکته‌های صنعت نفت در جهان و نیز در کشور ما ایران یکی پرهیز از هدررفت منابع است و دیگری پرهیز از خام‌فروشی. حق مردم ایران است که گازشان به جای سوختن بر سر چاه به بهبود مستقیم وضع زندگیشان یا بهبود اقتصاد کشور کمک کند و باز حق مردم است که تا هر جا که ممکن است به جای نفت خام بشکه‌ای ۸۰ دلار فرآورده‌هایی بفروشیم که درآمد ما را از همان بشکه نفت خام تا ۱۰۰ و حتی ۱۲۰ دلار بالا می‌برد و ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش می‌دهد.
نقش وزارت نفت در صنعت نفت
یکی از اولین قدم‌ها برای بهبود و تکمیل زنجیره ارزش‌آفرینی، این بود که دولت و وزارت نفت جای خود را در صنعت نفت شناسایی و در صورت لزوم بازتعریف کند. کار وزارت نفت و دولت چی است؟ توسعه زیرساخت‌ها و اجرای کلان‌پروژه‌های نفتی؟ تعیین قواعد پروژه‌ها و اکتفا به نقش هدایت‌گری؟ یا تسهیل‌گری و آماده‌سازی فضا برای عاملان پروژه‌ها؟ هر چند وزارت نفت بنا به وظایف مصرح و ذاتی خود در هر سه عرصه حاضر و موثر است، اما استراتژی کنونی آن با بررسی سوابق و رجوع به تجربیات گذشته در سطح ملی و جهانی به این تصمیم انجامیده که وزارت نفت بیش از هر چیز تسهیل‌گر اجرای کلان‌پروژه‌های نفتی باشد و نه مجری این پروژه‌ها.
این تسهیل‌گری خود به دو شاخه تسهیل تامین مالی و رفع موانع اداری تقسیم می‌شوند. تسهیل در تامین لایسنس، تسهیل در تامین دیگر مجوزهای لازم، و حضور فعال در روندهای اداری مربوط به پروژه‌ها مهم‌ترین قسمت‌های شاخه‌ی رفع موانع اداری هستند.
از سوی دیگر، برای تامین مالی علاوه بر به کار گیری منابع بودجه‌ای، تلاش برای تامین منابع غیر بودجه‌ای نیز فراموش نشده است. مهم‌ترین این منابع سرمایه‌گذاری بانک‌های داخلی، منابع مردمی، منابع عمومی، و سرمایه‌گذاری‌ها و منابع خارجی هستند. وزارت نفت در نقش تسهیل‌گر در تمامی این موارد حضور داشته و تلاش می‌کند امکانات لازم را برای اجراکنندگان پروژه‌های نفتی مهیا کند.
ارتقا، کمی؟ کیفی؟ هر دو؟
تحولات در الگوی مصرف و نیازهای مصرفی در کشور و جهان امری نیست که بتوان نادیده گرفت. زمانی الگوی مصرف بر فرآورده‌هایی تمرکز داشت که در بخش میانی برج تقطیر به دست می‌آمدند. اما امروزه حرکت نسبتا سریعی به سمت فرآورده‌های سبک‌تر مانند بنزین در جریان است که باعث می‌شود وزارت نفت و صنایع نفتی ایرانی به سمت نوآوری و ایجاد تغییرات و بهسازی در رند پالایش و تقطیر بروند.
از سویی دیگر به دلیل ارتقای تکنولوژی جهانی و جدی‌تر شدن بحران‌های زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت فرآورده‌های تولیدی نیز به یک الزام عملی تبدیل شده است. ما نه تنها نیاز به تولید بنزین بیشتر داریم، بلکه نیاز به تولید بنزین پاک‌تر نیز داریم. در واقع ما باید استاندارد فرآورده‌های قابل ارتقای کیفی مانند بنزین و گازوئیل را به استانداردهای یورو ۴ و ۵ برسانیم و تولید فرآورده‌هایی مانند نفت کوره و دیگر آلاینده‌های محیط زیست را به حداقل برسانیم.
این الزام‌های عملی به وضوح نشان می‌دهند که طرح‌های توسعه‌ای در حیطه فرآورده‌ها و پالایش باید شامل توسعه کمی کیفی هم‌زمان باشد. تمرکز بر هر یک از این دو می‌تواند موجب عقب‌افتادگی جبران‌ناپذیری در صنایه نفت کشورمان شود و این مهم عملا در راس ملاحظات برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های وزارت نفت قرار گرفته است.
پتروپالایشگاه‌ها
در این بخش از مطلب باید به مفهوم نسبتا نوین پتروپالایشگاه بپردازیم. در یک پالایشگاه در مفهوم سنتی آن سه مرحله کار عمده بر روی نفت انجام می‌گیرد: جداسازی، تبدیل و بهبوددهی. جداسازی روندی فیزیکی است، تبدیل روندی شیمیایی و بهبود شامل مراحل فیزیکی و شیمیایی است. اما تغییرات شیمیایی پیچیده و ظریف نه در پالایشگاه که در پتروشیمی انجام می‌گیرد.
یعنی بخشی از محصول تولید شده در پالایشگاه به عنوان ماده خام به پتروشیمی ارسال شده و در آن‌جا با روندهای تبدیل شیمیایی به مواد مورد نیاز تبدیل می‌شود.
پتروپالایشگاه پالایشگاهی است (و گاه بخشی از یک پالایشگاه بزرگ است) که کمی بیشتر به فرآیندهای شیمیایی مجهز است و تا حدی بعضی از فعالیت‌هایی که به شکل سنتی به پتروشیمی محول می‌شد را نیز انجام می‌دهد. یک پتروپالایشگاه این مزیت‌ها را نسبت به پالایشگاه سنتی دارد:
– سازگاری با روندهای بازار: با انتقال جهان به سمت انرژی های تجدیدپذیر، تقاضا برای سوخت های مبتنی بر نفت کاهش خواهد یافت. با این حال، تقاضا برای پتروشیمی، خصوصا آن‌ها که در تولید موادی مانند پلیمرهای پلاستیکی، الیاف مصنوعی و… استفاده می‌شوند افزایش یابد. پتروپالایشگاه‌ها می توانند با این تغییر در ترکیب محصول سازگار شوند.
– افزایش راندمان و کاهش هزینه: ادغام پتروشیمی و پالایشگاه می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و راندمان را افزایش دهد. همچنین تامین پایدار مواد اولیه‌ی صنایع پتروشیمی را تضمین می‌کند.
– افزایش محدوده‌ی تنوع محصولات: یک مجتمع یکپارچه می‌تواند طیف متنوع‌تری از محصولات را تولید کند.
– اقتصاد در مقیاس: طرح‌های یکپارچه می‌توانند از آنچه به عنوان اقتصاد در مقیاس می‌نامیم بهره ببرند. یعنی در ابعاد کوچک‌تر کارایی‌های بالاتر ارائه بدهند.
– فرصت های بازار آتی: با ارائه‌ی حامل‌های انرژی جای‌گزین و کاهش تقاضا برای گروه سوخت‌ها، بخش پتروشیمی هنوز جای رشد دارد و پتروپالایشگاه‌ها روند گذر از پالایشگاه به پتروشیمی را تسهیل می‌کنند.
به همین دلایل است که احداث صنایع پتروپالایشگاهی با هدف تأمین و ایجاد تنوع در خوراک محصولات پتروشیمی و درآمدزایی بیشتر از منابع هیدروکربوری ایران در این مدت با دقت دنبال شده است.
در نظر داشته باشید که در پتروپالایشگاه‌ها نه فقط نفت خام که گاز طبیعی نیز پالایش و فرآوری می‌شود. حالا با توجه به این که ایران با در اختیار داشتن ۳۳.۹۸ هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گاز درجا ، سومین کشور تولید کننده گاز جهان است، و روزانه ۸۴۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین در کشور تولید می‌شود، با استفاده از این ظرفیت در راه‌اندازی واحدهای پتروپالایشی یک پیشران اقتصادی جدی را به کار گرفته‌ایم. تجربه‌ی کشورهایی مانند چین، ژاپن، آمریکا، و هند نشان می‌دهد که می‌توان با توسعه‌ی صنعت پتروپالایش بازاری سودآور از تولید محصولات با ارزش افزوده ایجاد کرد.
به همین دلیل به ۱۳ طرح پتروپالایشگاهی با خوراک نفت خام و میعانات گازی در کشور مجوز اولیه دریافت کرده‌اند که از میان آن‌ها ۳ طرح پتروپالایشگاهی شهید سلیمانی، مروارید مکران، و مهر خلیج فارس به عنوان پروژه های منتخب تعیین شده است. بیایید به وضع در هر یک از این سه طرح نگاهی بکنیم.
پترو پالایشگاه شهید سلیمانی
چهار مرحله برای عملیات اجرایی ساخت تا بهره‌برداری پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای شهید سلیمانی پیش‌بینی شده است. مرحله اول احداث یوتیلیتی، مرحله‌های دوم و سوم احداث واحدهای فرآیندی و مرحله‌ی نهایی نیز احداث واحد پتروشیمی است. ۷۰ درصد از محصولات این واحد سوخت و ۳۰ درصد آن محصولات شیمیایی است.
پتروپالایشگاه مروارید مکران
سرمایه‌گذاری مالی این طرح بیش از ۸ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. خود طرح دارای ضریب پیچیدگی در حدود ۱۳.۵ است که آن را به یکی از ابرپروژه‌های جهانی بدل کرده است. ساخت آن در دو مرحله و مدت ۶۰ ماه برنامه‌ریزی شده است. این طرح در بندر جاسک، در کرانه‌ی دریای عمان احداث خواهد شد. مساحت زمین محل احداث پالایشگاه در منطقه‌ی کوه مبارک جاسک ۷۱۶ هکتار است.
پیش‌بینی می‌شود این طرح تا ابتدای سال ۱۴۰۵ به بهره‌برداری کامل برسد. و هم‌اکنون مجوز اصلی پروژه و نیز مجوز محیط زیستی آن تأیید شده است. خوراک پتروپالایشگاه مروارید مکران، نفت خام سنگین و فوق سنگین است و حدود ۷۰ درصد از محصولات تولیدی آن فرآورده‌هایی سوختی از جمله بنزین، گازوئیل و گازمایع و بقیه، محصولات شیمیایی خواهد بود.
پترو پالایشگاه مهر خلیج فارس
این پتروپالایشگاه در ۱۸ کیلومتری شمال غرب بندرعباس در زمینی به مساحت ۶۵ هکتار در کنار پالایشگاه ستاره‌ی خلیج فارس ساخته می‌شود. این طرح تنها با بهره‌گیری کامل از دانش داخلی انجام خواهد شد. ظرفیت این واحد پتروپالایشگاهی ۱۲۰ هزار بشکه میعانات گازی است و سرمایه‌ی احداث آن ۴۷۰ میلیون یورو پیش‌بینی شده است. ساخت پتروپالایشگاه مهر خلیج فارس در دو مرحله انجام خواهد شد که در مرحله‌ی اول ۵۳ درصد پیشرفت فیزیکی حاصل شده است. پیش‌بینی می‌شود ، مرحله‌ی پالایش این طرح تا پایان سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری برسد.
Saturday, 23 November , 2024